Памятник партизанскому связному Иосифу Юрьевичу Филидовичу

Памятник партизанскому связному Иосифу Юрьевичу Филидовичу

Иосиф Юрьевич Филидович во время Великой Отечественной войны был связным Ленинской партизанской бригады, действовавшей в Щучинской партизанской зоне. Спасая партизанский госпиталь, он повторил подвиг известного русского патриота XVII века Ивана Сусанина.
  Из воспоминаний внука Ивана: «Стояла суровая осень 1942 года – мрачное и трудное время. Фашисты внедряли новый порядок: сжигали деревни, вешали и расстреливали людей. С каждым днем партизанское движение разрасталось. Народные мстители разгромили вражеские гарнизоны в Деречине, Козловщине, Накрышках, Желудке и других крупных населенных пунктах. Смелые, дерзкие нападения на вражеские объекты встревожили оккупантов. Было понятно, что фашисты готовятся провести крупную карательную операцию. На ближайших станциях в срочном порядке разгружались войска, которые двигались на фронт, участились обыски, аресты, допросы, расстрелы. Гитлеровцы намеревались во время блокады уничтожить в пуще всех партизан. Партизаны же вели ожесточенные бои.
  Раненых становилось все больше, им требовалось срочное лечение. Необходимо было срочно найти для этого глухое, надежное место. Такое место нашлось.
  В самую трудную минуту на помощь партизанам пришел связной из деревни Пуща Липичанская Иосиф Юрьевич Филидович, который знал дорогу к острову среди самого непроходимого болота. Фашисты туда не проникнут. На острове оборудовали госпиталь: выкопали землянки, построили хлебопекарню, баню, склады. Все объекты – в виде пещер, прикрытых сверху чесаными бревнами и лапником, чтобы не заметили с самолета. Через несколько дней партизанская лечебница начала действовать. Раненых и больных санитары транспортировали на специальных носилках.
  К началу блокады на остров поступило около пятидесяти раненых партизан. Иосиф Юрьевич, его сын Иван и внук Федор привозили раненых по только им знакомой тропинке. В условленном месте их ждали санитары. Тропинку пристально засыпали хвоей, заранее убрав дощатые кладки.
  В декабре 1942 г. началась первая жесткая блокада пущи. Фашистские самолеты беспощадно бомбили партизанскую зону. Каратели, прочесывая лесные массивы, надеялись на легкую добычу, но не учли одну "мелочь" – боевые и моральные качества народных мстителей.
  Партизаны смело отражали атаки врага, хотя были и потери. Окружить, взять народных мстителей в кольцо оккупантам так и не удалось. Но в госпитале оставались несколько десятков больных и раненых. Что делать с ними? Комбриг приказал легкораненых отправить в отряды, а остальным соблюдать строжайшую дисциплину, ничем себя не выдавать. Разговаривали только шепотом, еду временно не готовили, пользовались сухим пайком. Чувствуя смертельную опасность, И. Ю. Филидович отправил старшего сына Ивана и внука Леонида за Неман. Двое младших сыновей, Константин и Николай, как ушли в сорок первом на фронт, так и не объявились, пропали без вести. На хуторе остались дед, невестка и двенадцатилетний внук Федя, которые наблюдали за больными. Каратели жестоко свирепствовали в окрестностях, вместе с жителями сожгли деревни Дубровка, Великая Воля, Трахимовичи, Городки, многочисленные хутора.
  На хуторе Иосифа Юрьевича слышались взрывы, когда фашисты бомбили переправы на Немане и Щаре.
 Сильный стук сапог в дверь заставил Филидовича вздрогнуть. В дом ворвались фашисты. Хутор окружили около полусотни карателей. Свыше трехсот направились к ближайшим хуторам. Всех троих – старика, женщину и мальчика – выгнали из дома. Офицер приказал поставить их к стенке. Так и стояли несколько минут. Было ясно: Филидовича кто-то выдал.
– Выбирай, старик: или ты покажешь, где госпиталь, или им смерть, – сказал переводчик.
  Филидович молчал. Тогда фашисты направили автоматы на невестку и внука. Мальчик прижался к матери. Каратели били Федора, имитировали повешение, чтобы заставить деда показать дорогу к госпиталю. Но Филидович стоял на своем: отпустите внука и невестку – покажу дорогу. Фашисты согласились. Окинув прощальным взглядом дом, И. Ю. Филидович отправился вместе с отрядом карателей – около 300 человек – в лес.
  Шел не спеша, твердо и уверенно, как идут настоящие люди по своей родной земле, внимательно вслушиваясь в зимнюю тишину. Через несколько часов офицер занервничал.
  И когда переводчик (уже в который раз) спросил насчет госпиталя, Иосиф Юрьевич, тяжело переводя дыхание, спокойно, будто ничего не случилось, сдержанно ответил:
– Уже осталось совсем немного. Только поднимемся вон на тот холм.
  Пошли дальше. Вскоре несколько фашистов-всадников подались вперед, думая, наверное, самостоятельно разведать дорогу. Но Иосиф Юрьевич, будто предчувствуя это всем своим существом, уже успел свернуть на участок, где начиналась самая страшная, опасная трясина. Лошади, не пройдя и нескольких десятков метров, начали проваливаться в трясину.
– Стой! – заорал во все горло озверевший офицер и подбежал вплотную к Филидовичу. – Где госпиталь, говори! – Размахнувшись, он изо всей силы ударил проводника по лицу. В глазах на мгновение потемнело, посыпались искры, но сознание было ясным. Деревенский силач удержался на ногах.
– В госпиталь дороги нету ... – начал Филидович. Прогремели выстрелы. Он не договорил.
  Начало темнеть. Карательный отряд долго бродил, все глубже и глубже уходя в лесную чащу. Лошади и подводы с минометами начали проваливаться в болото. Гитлеровцы поняли: Филидович завел их в болото на неминуемую гибель. Выбраться отсюда без проводника, да еще ночью, было невозможно. Славного партизанского связного больше никто не видел».
  Весной 1943 года, когда растаял снег, его тело нашли партизаны. Он лежал среди болотных кочек в десяти километрах от госпиталя. В затылке – два пулевых ранения. Героя похоронили со всеми воинскими почестями. Посмертно он был награжден медалью «За отвагу». Липичанский Сусанин ценой своей жизни спас десятки раненых партизан, врачей, обслуживающий персонал.
  Госпиталь существовал до июля 1944 года, до самого прихода Красной Армии. В нем оказали медицинскую помощь более 500 тяжелораненым партизанам.
  Спустя десятилетия многие бывшие партизаны собрались в районном центре Дятлово на открытие памятника Иосифу Юрьевичу Филидовичу. А их дети и внуки возлагали к монументу букеты живых тюльпанов. В их глазах было все: и свет великой радости, и тень глубокой скорби. На постаменте слова: «Иосиф Юрьевич Филидович, житель деревни Пуща Липичанская. В декабре 1942, спасая партизанский госпиталь, повторил подвиг Ивана Сусанина».

Іосіф Юр'евіч Філідовіч падчас Вялікай Айчыннай вайны быў сувязным Ленінскай партызанскай брыгады, якая дзейнічала ў Шчучынскай партызанскай зоне. Ратуючы партызанскі шпіталь, ён паўтарыў подзвіг вядомага рускага патрыёта XVII стагоддзя Івана Сусаніна.
З успамінаў унука Івана: «Стаяла суровая восень 1942 года - змрочны і цяжкі час. Фашысты ўкаранялі новы парадак: спальвалі вёскі, вешалі і расстрэльвалі людзей. З кожным днём партызанскі рух разрастаўся. Народныя мсціўцы разграмілі варожыя гарнізоны ў Дзярэчыне, Казлоўшчыне, Накрышках, Жалудку і іншых буйных населеных пунктах. Смелыя, дзёрзкія напады на варожыя аб'екты ўстрывожылі акупантаў. Было зразумела, што фашысты рыхтуюцца правесці карную аперацыю. На бліжэйшых станцыях у тэрміновым парадку разгружаліся войскі, якія рухаліся на фронт, сталі частымі вобыскі, арышты, допыты, расстрэлы. Гітлераўцы мелі намер падчас блакады знішчыць у пушчы ўсіх партызан.
Параненых рабілася ўсё больш, ім патрабавалася лячэнне. Неабходна было тэрмінова знайсці для гэтага глухое і надзейнае месца. Такое месца знайшлося.
 У самую цяжкую хвіліну на дапамогу партызанам прыйшоў сувязны з вёскі Пушча Ліпічанская Іосіф Юр'евіч Філідовіч, які ведаў дарогу да вострава сярод самага непраходнага балота. Фашысты туды не пранікнуць. На востраве абсталявалі шпіталь: выкапалі зямлянкі, пабудавалі пякарню, лазню, склады. Усе аб'екты былі ў выглядзе пячор, прычыненых зверху часаным бярвеннем і лапнікам, каб фашысты не заўважылі нічога з самалёта. Праз некалькі дзён партызанскі шпіталь пачаў дзейнічаць. Параненых і хворых санітары транспартавалі на спецыяльных насілках.
    Да пачатку блакады на востраў паступіла каля пяцідзесяці параненых партызан. Іосіф Юр'евіч, яго сын Іван і ўнук Фёдар прывозілі параненых па сцяжынцы, якую ведалі толькі яны Ва ўмоўленым месцы іх чакалі санітары. Сцежку пільна засыпалі ігліцай, загадзя прыбраўшы драўляныя кладкі.
 У снежні 1942 г. пачалася першая блакада пушчы. Фашысцкія самалёты бязлітасна бамбілі партызанскую зону. Карнікі, прачэсваючы лясныя масівы, спадзяваліся на лёгкую здабычу, але не ўлічылі адну "дробязь" - баявыя і маральныя якасці народных мсціўцаў.
 Партызаны смела адбівалі атакі ворага, хоць былі і страты. Схапіць народных мсціўцаў  акупантам так і не ўдалося. Але ў шпіталі заставаліся хворыя і параненыя. Што рабіць з імі? Камбрыг загадаў лёгкапараненых адправіць у атрады, а астатнім выконваць строгую дысцыпліну, нічым сябе не выдаваць. Размаўлялі толькі шэптам, ежу часова не гатавалі, карысталіся сухім пайком. Адчуваючы смяротную небяспеку, І. Ю. Філідовіч адправіў старэйшага сына Івана і ўнука Леаніда за Нёман. Двое малодшых сыноў, Канстанцін і Мікалай, як пайшлі ў сорак першым на фронт, так і не аб'явіліся, прапалі без вестак. На хутары засталіся дзед, ятроўка і дванаццацігадовы ўнук Федзя, якія назіралі за хворымі. Карнікі жорстка лютавалі ў наваколлі, разам з жыхарамі спалілі вёскі Дуброўка, Вялікая Воля, Трахімавічы, Гарадкі, шматлікія хутары.
 На хутары чуліся выбухі, фашысты бамбілі пераправы на Нёмане і Шчары.
Моцны стук ботаў у дзверы прымусіў Філідовіча здрыгануцца. У хату ўварваліся фашысты. Хутар акружылі карнікі. Звыш трохсот рушылі да бліжэйшых хутароў. Усіх траіх - старога, жанчыну і хлопчыка - выгналі з дому. Афіцэр загадаў паставіць іх да сцяны. Так і стаялі некалькі хвілін. Было зразумела: Філідовіча нехта выдаў.
– Выбірай, стары: ці ты пакажаш, дзе шпіталь, ці ім смерць, – сказаў перакладчык.
Філідовіч маўчаў. Тады фашысты накіравалі аўтаматы на ятроўку і ўнука. Хлопчык прыціснуўся да маці. Карнікі білі Фёдара, імітавалі павешанне, каб прымусіць дзеда паказаць дарогу да шпіталя. Але Філідовіч стаяў на сваім: «Адпусціце ўнука і ятроўку - пакажу дарогу». Фашысты пагадзіліся. Акінуўшы развітальным поглядам дом, І. Ю. Філідовіч адправіўся разам з атрадам карнікаў - каля 300 чалавек - у лес.
 Ішоў не спяшаючыся, цвёрда і ўпэўнена, як ідуць сапраўдныя людзі па сваёй роднай зямлі, уважліва ўслухоўваючыся ў зімовую цішыню. Праз некалькі гадзін афіцэр занерваваўся.
 І калі перакладчык (ужо які раз) спытаў наконт шпіталя, Іосіф Юр'евіч, цяжка пераводзячы дыханне, спакойна, быццам нічога не здарылася, стрымана адказаў:
- Ужо засталося зусім няшмат. Толькі падымемся вунь на той узгорак.
 Пайшлі далей. Неўзабаве некалькі фашыстаў-вершнікаў падаліся наперад, думаючы, мусіць, самастойна разведаць дарогу. Але Іосіф Юр'евіч, нібы прадчуваючы гэта ўсёй сваёй істотай, ужо паспеў звярнуць на ўчастак, дзе пачыналася самая страшная, небяспечная дрыгва. Коні, не прайшоўшы і некалькіх дзясяткаў метраў, пачалі правальвацца.
- Стой! - загарлапаніў ва ўсё горла азвярэлы афіцэр і падбег ушчыльную да Філідовіча.
- Дзе шпіталь, кажы!
 Размахнуўшыся, ён з усёй сілы ўдарыў правадніка па твары. У вачах на імгненне пацямнела, але прытомнасць была яснай. Вясковы асілак утрымаўся на нагах.
- У шпіталь дарогі няма... - пачаў Філідовіч.
Прагрымелі стрэлы. Ён не дагаварыў.
Пачало цямнець. Карны атрад доўга блукаў, усё глыбей і глыбей сыходзячы ў лясны гушчар. Коні і фурманкі з мінамётамі пачалі правальвацца ў балота. Гітлераўцы зразумелі: Філідовіч завёў іх у балота на немінучую смерць. Выбрацца адсюль без правадніка, ды яшчэ ноччу, было немагчыма. Хвалебнага партызанскага сувязнога больш ніхто не бачыў».
 Увесну 1943 гады, калі растаў снег, яго цела знайшлі партызаны. Ён ляжаў сярод балотных купін за дзесяць кіламетраў ад шпіталя. У патыліцы - два кулявых раненні. Героя пахавалі з усімі вайсковымі ўшанаваннямі. Пасмяротна ён быў узнагароджаны медалём "За адвагу". Ліпічанскі Сусанін коштам свайго жыцця выратаваў дзясяткі параненых партызан, урачоў, абслуговы персанал.
Шпіталь існаваў да ліпеня 1944 года, да самага прыходу Чырвонай Арміі. У ім аказалі медыцынскую дапамогу больш як 500 цяжкапараненым партызанам.
 Праз дзесяцігоддзі многія былыя партызаны сабраліся ў раённым цэнтры Дзятлава на адкрыццё помніка Іосіфу Юр'евічу Філідовічу. А іх дзеці і ўнукі ўскладалі да манумента букеты жывых цюльпанаў. У іх вачах было ўсё: і святло вялікай радасці, і цень глыбокага смутку. На пастаменце словы: «Іосіф Юр'евіч Філідовіч, жыхар вёскі Пушча Ліпічанская. У снежні 1942, ратуючы партызанскі шпіталь, паўтарыў подзвіг Івана Сусаніна».
During the Great Patriotic War, Iosif Yuryevich Filidovich was a liaison for the Lenin Partisan Brigade that was operating in Partisan Zone in Shchuchin. By saving a partisan hospital he repeated the act of bravery of the famous Russian patriot of the 17th century, Ivan Susanin. From the memoirs of Ivan's grandson: "It was the harsh autumn of 1942, a dark and difficult time. The fascists were implementing a new order: they burnt villages, hung and shot people. The partisan movement grew with each passing day. The people's avengers blitzed enemy garrisons in Derechin, Kozlovshchina, Nakryshki, Zheludok and other large settlements. Bold, daring attacks on enemy targets alarmed the occupiers. It was clear that the fascists were preparing to carry out a major punitive operation.
The troops that were moving to the front were urgently unloaded at the nearest stations; searches, arrests, interrogations, and executions became more frequent. The Nazis intended to destroy all the partisans in the forest during the blockade. The partisans were engaged in fierce battles.
The number of wounded was growing, they needed urgent treatment. It was necessary to urgently find a remote, reliable place for it. Such a place was found.
At the most difficult moment, a messenger from the village of Pushcha Lipichanskaya, Iosif Yuryevich Filidovich, came to the aid of the partisans, who knew the way to the island in the middle of the most impassable swamp. The fascists would not get there. A hospital was set up on the island: dugouts were dug, a bakery, a bathhouse, and warehouses were built. All the objects were in the form of caves, covered from above with combed logs and spruce branches so that they would not be noticed from an airplane. A few days later, the partisan hospital began to operate. The wounded and sick were transported by orderlies on special stretchers.
About fifty wounded partisans had arrived on the island by the beginning of the blockade. Iosif Yuryevich, his son Ivan and grandson Fyodor brought the wounded along a path that only they knew. At the agreed place, orderlies were waiting for them. The path was carefully covered with pine needles, having removed the wooden masonry beforehand.
In December 1942 the first tough blockade of the forest began. Fascist planes bombed the partisan zone mercilessly. The punitive forces combed the forest areas and hoped for easy prey, but did not take into account one "little thing" - the fighting and moral qualities of the people's avengers.
The partisans bravely repelled the enemy attacks in spite of numerous losses. The occupiers failed to encircle the people's avengers. But several dozen sick and wounded remained in the hospital. What to do with them? The brigade commander ordered the slightly wounded to be sent to detachments, and the rest were to observe the strictest discipline and not give themselves away in any way. They spoke only in whispers, did not cook food for the time being, and used dry rations. Having felt the mortal danger, I. Yu. Filidovich sent his eldest son Ivan and grandson Leonid across the Neman. The two younger sons, Konstantin and Nikolai, never showed up after they left for the front in 1941 and went missing. The grandfather, daughter-in-law, and twelve-year-old grandson Fedya remained in the village, looking after the sick. The punishers raged cruelly in the vicinity: they burnt down the villages of Dubrovka, Velikaya Volya, Trakhimovichi, Gorodki, and numerous farms along with their inhabitants.
Explosions were heard at Iosif Yuryevich's farm when the fascists bombed the crossings on the Neman and the Shchara.
A loud bang of boots on the door made Filidovich shudder. The fascists burst into the house. The farm was surrounded by about fifty punitive forces. More than three hundred soldiers headed for the nearest farms. All three p eople- the old man, the woman and the boy - were kicked out of the house. The officer ordered them to be put against the wall. They stood there for several minutes. It was clear: someone had betrayed Filidovich.
- Choose, old man: either you show where the hospital is, or they die, - said the interpreter.
Filidovich was silent. Then the fascists pointed their machine guns at his daughter-in-law and grandson. The boy cuddled to his mother. The punitive forces beat Fyodor, simulated a hanging, in order to force his grandfather to show the way to the hospital. But Filidovich stood his ground: “If you let my grandson and daughter-in-law go – I’ll show you the way”. The fascists agreed. He looked at his house and set off with a detachment of punitive forces – about 300 people – into the forest.
He walked slowly, firmly and confidently, as real people walk on their native land, listening attentively to the winter silence. After a few hours, the officer became nervous.
And when the interpreter (for the umpteenth time) asked about the hospital, Iosif Yuryevich, breathing heavily, calmly, answered with restraint:
- There is very little left. We just need to climb that hill over there.

They went on. Soon, several fascist horsemen moved forward. But Iosif Yuryevich with great anticipation had already managed to turn onto the section where the most terrible, dangerous quagmire began. The horses, not having walked even a few dozen meters, began to fall into the quagmire.
- Stop! - the enraged officer yelled at the top of his lungs and ran up to Filidovich. - Where is the hospital, tell me! - Swinging his arm, he hit the guide in the face with all his might. For a moment, his vision went dark, sparks began to fly, but his consciousness was clear. The village strongman stayed on his feet.
- There is no road to the hospital ... - Filidovich began. Shots rang out. He did not finish.
It began to get dark. The punitive detachment wandered for a long time, going deeper and deeper into the forest thicket. The horses and carts with mortars began to fall into the swamp. The Nazis realized that Filidovich had led them into the swamp to their inevitable death. It was impossible to get out of here without a guide, especially at night. No one saw the glorious partisan liaison again."
In the spring of 1943 when the snow melted, his body was found by partisans. It was lying among the swamp hummocks ten kilometers from the hospital. There were two bullet wounds in the back of his head. The hero was buried with full military honors. He was awarded the Medal "For Courage"posthumously. Lipichansky Susanin saved dozens of wounded partisans, doctors, and service personnel at the cost of his life.
The hospital existed until July 1944, until the arrival of the Red Army. It provided medical care to more than 500 seriously wounded partisans.
Decades later many former partisans gathered in the regional centre of Dyatlovo for the opening of the monument to Iosif Yuryevich Filidovich. Their children and grandchildren laid bouquets of live tulips at the monument. Their eyes contained everything: the light of great joy and the shadow of deep sorrow. There are the words on the pedestal: "Iosif Yuryevich Filidovich, a resident of the village of Pushcha Lipichanskaya. In December 1942 he repeated the act of bravery of Ivan Susanin by saving a partisan hospital."